1.4. Ηφαιστειότητα σε περιβάλλον σύγκλισης

Η ζώνη με τα περισσότερα ενεργά ηφαίστεια στη Γη είναι γνωστή ως Δακτύλιος της Φωτιάς (Ring of Fire) και είναι η περιοχή που περιβάλλει τον Ειρηνικό ωκεανό και χαρακτηρίζεται από πολλές ζώνες κατάδυσης. Η ηφαιστειότητα σε μία ζώνη κατάδυσης συμβαίνει εκεί που η μία πλάκα συγκλίνει προς την άλλη. Η μία πλάκα που αποτελεί ωκεάνια λιθόσφαιρα καταβυθίζεται κάτω από μια γειτονική πλάκα και έτσι  η ωκεάνια λιθόσφαιρα καταναλίσκεται καθώς εισέρχεται στο μανδύα. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται κατάδυση ή υποβύθιση (subduction).

Καθώς η καταδυόμενη πλάκα βυθίζεται υπό γωνία ως προς την επιφάνεια σχηματίζει ένα μεγάλο γραμμικό βύθισμα γνωστό ως ωκεάνια τάφρος (oceanic trench). Αυτές οι τάφροι είναι τα βαθύτερες τοπογραφικά περιοχές στην επιφάνεια της Γης. Η βαθύτερη, περίπου 11 km κάτω από την επιφάνεια της Γης, είναι η τάφρος Μαριάνα που βρίσκεται στο δυτικό περιθώριο του Ειρηνικού. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η Αλεούτια τάφρος στη βόρεια πλευρά του Δακτυλίου της Φωτιάς.

 

Ο Δακτύλιος της Φωτιάς στον Ειρηνικό ωκεανό. Photo: ΝΟΑΑ

Η πλάκα του Ειρηνικού καταδύεται στο μανδύα στην περιοχή της Αλεούτιας τάφρου. Εδώ η ηφαιστειότητα δημιούργησε τα Αλεούτια νησιά που είναι μία αλυσίδα από ενεργά ηφαίστεια. Photo: ΝΟΑΑ

 

Ο φλοιός της καταδυόμενης πλάκας περιέχει σημαντικά ποσά νερού τόσο ως επιφανειακό νερό όσο και με τη μορφή ένυδρων ορυκτών που προήλθαν από την αλλοίωση του βασάλτη (πχ. σερπεντίνης, χλωρίτης). Καθώς η πλάκα καταδύεται σε ολοένα και μεγαλύτερα βάθη μέσα στο μανδύα συναντά σταδιακά ψηλότερες θερμοκρασίες και πιέσεις, αναγκάζοντας έτσι την πλάκα να απελευθερώσει το νερό στην υπερκείμενη σφήνα του μανδύα. Αυτό το νερό έχει ως αποτέλεσμα να χαμηλώσει το σημείο τήξης του περιδοτίτη που αποτελεί το μανδύα προκαλώντας έτσι τη μερική τήξη του. Η σύσταση του μάγματος που δημιουργείται κατ΄αυτόν τον τρόπο είναι από βασαλτική μέχρι ανδεσιτική.

Η άνοδος του μάγματος στην επιφάνεια της Γης οδηγεί στη δημιουργία μιας γραμμικής ζώνης ηφαιστείων παράλληλη στην ωκεάνια τάφρο. Εάν η ωκεάνια πλάκα καταβυθίζεται κάτω από μία ωκεάνια, τότε σχηματίζεται μία ζώνη ηφαιστειακών νησιών που ονομάζεται νησιωτικό τόξο (island arc), όπως στην παραπάνω περίπτωση των Αλεούτιων νησιών.

Εάν η ωκεάνια πλάκα καταβυθίζεται κάτω από μία πλάκα που αποτελείται από ηπειρωτική λιθόσφαιρα, τότε μία παρόμοια ζώνη ηφαιστείων δημιουργείται στον ηπειρωτικό φλοιό. Η ζώνη αυτή ονομάζεται τότε ηφαιστειακό τόξο (volcanic arc), όπως για παράδειγμα συμβαίνει στην περίπτωση των Ανδεων στη Νότια Αμερική.

 

Δημιουργία νησιωτικού τόξου στην περίπτωση κατάδυσης ωκεάνιας πλάκας κάτω από ωκεάνια.

Δημιουργία ηφαιστειακού τόξου στην περίπτωση κατάδυσης ωκεάνιας πλάκας κάτω από ηπειρωτική.

 

Τα ηφαίστεια που δημιουργούνται σε περιβάλλον ζώνης κατάδυσης είναι κυρίως στρωματοηφαίστεια. Στα νησιωτικά τόξα τα μάγματα είναι πιο βασαλτικά, ενώ στα ηφαιστειακά τόξα είναι πιο ανδεσιτικά.

 

Ζώνες κατάδυσης

Ζώνες κατάδυσης

Ζώνες κατάδυσης

Τάφρος Μαριάνα

Τάφρος Πουέρτο Ρίκο