Υπάρχουν περίπου 550 ηφαίστεια στη Γη που έχουν εκδηλώσει ηφαιστειακή δραστηριότητα στους ιστορικούς χρόνους. Αυτά τα ηφαίστεια θεωρούνται γεωλογικά ενεργά. Επιπλέον υπάρχουν άλλα τόσα περίπου που δεν έχουν εκραγεί στους ιστορικούς χρόνους, αλλά έχουν εκδηλώσει δραστηριότητα στα τελευταία 10.000 χρόνια. Αυτά τα ηφαίστεια θεωρούνται αδρανή. Ενεργά και αδρανή έχουν τη δυνατότητα να εκραγούν ξανά. Κάθε μέρα υπάρχουν περίπου δέκα ηφαίστεια που εκδηλώνουν ηφαιστειακή δράση.

Οι ηφαιστειακές εκρήξεις είναι πολύ μεταβλητές όσον αφορά στο μέγεθος (size) και στην εκρηκτικότητά (explosiveness) τους. Όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα οι μικρότερες εκρήξεις συμβαίνουν συχνότερα από τις μεγαλύτερες. Και αυτό γιατί χρειάζεται περισσότερος χρόνος για τη συσσώρευση αερίων και το σχηματισμό της απαραίτητης πίεσης ώστε να έχουμε μία μεγαλύτερη έκρηξη. Η συχνότητα  (frequency) των μικρών εκρήξεων που παράγουν 0,001-0,01 κυβικά km ηφαιστειακών προϊόντων είναι της τάξης μερικών μηνών, ενώ η συχνότητα πολύ μεγάλων εκρήξεων που παράγουν χιλιάδες κυβικά km τέφρας είναι της τάξης των 100.000 ετών. Η τελευταία πραγματικά γιγαντιαία έκρηξη πάνω στη Γη ήταν αυτή του ηφαιστείου Toba στη Σουμάτρα της Ινδονησίας πριν από 74.000 χρόνια περίπου. Παρήγαγε 2.800 κυβικά km τέφρας, δηλαδή 2000 φορές περισσότερο απ΄ότι η έκρηξη του ηφαιστείου της Αγίας Ελένης το 1980.

Είναι εξαιρετικά δύσκολο να υπολογίσουμε το μέγεθος μίας ηφαιστιακής έκρηξης με έναν αντικειμενικά ποσοτικό τρόπο. Εντούτοις μία προσέγγιση της εκρηκτικότητας μπορεί να γίνει με βάση το βαθμό θρυμματοποίησης των εναέριων ηφαιστειακών προϊόντων (τέφρα). Όσο ισχυρότερη είναι η έκρηξη τόσο μεγαλύτερη είναι η θρυμματοποίηση των αποθέσεων τέφρας. Οι περισσότερες εκρήξεις στη Γη δεν έχουν παρατηρηθεί από τον άνθρωπο, γι΄αυτό και η θρυμματοποίηση της τέφρας είναι το μόνο κριτήριο για να εκτιμήσουμε την εκρηκτικότητα παλαιών εκρήξεων.

Για ιστορικές εκρήξεις όμως που έχουν παρατηρηθεί από τον άνθρωπο μπορούμε να προσθέσουμε επιπρόσθετα κριτήρια. Ο Chris Newhall από το U.S. Geological Survey (ΗΠΑ) και ο Steve Self από το Open University (Μεγάλη Βρετανία) το 1982 επινόησαν μία απλή ημοποσοτική κλίμακα για την εκτίμηση του μεγέθους των ιστορικών εκρήξεων, και όρισαν μία παράμετρο που ονομάζεται Δείκτης Ηφαιστειακής Εκρηκτικότητας (VEI, Volcanic Explosivity Index).

Έτσι οι ιστορικές εκρήξεις μπορούν νά έχουν ένα δείκτη VEI από 0 έως 8 χρησιμοποιώντας ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα κριτήρια.

• Όγκος ηφαιστειακών αναβλημάτων

• Ύψος της ηφαιστειακής στήλης

• Ποιοτική περιγραφή της έκρηξης (πχ. ήπια, εκχυτική, εκρηκτική, κατακλυσμική κλπ.)

• Τύπος έκρηξης (πχ. Χαβάης, Στρόμπολι, Πλίνια κλπ.)

• Διείσδυση στην σταρτόσφαιρα ή τροπόσφαιρα

O όγκος των ηφαιστειακών αναβλημάτων και το ύψος της ηφαιστειακής στήλης είναι ίσως τα μόνα αξιόπιστα κριτήρια ώστε να δώσουμε σε μία έκρηξη κάποιο Δείκτη Ηφαιστειακής Εκρηκτικότητας. Στον παρακάτω πίνακα δίνονται κάποια παραδείγματα εκρήξεων με τους αντίστοιχους δείκτες VEI.

Η κλίμακα του Δείκτη Ηφαιστειακής Εκρηκτικότητας είναι ανάλογη της κλίμακας Richter για το μέγεθος ενός σεισμού, δηλαδή είναι λογαριθμική, ώστε κάθε δείκτης VEI αντιπροσωπεύει μία αύξηση μεγέθους κατά 10 φορές. Ο δείκτης VEI χρησιμοποιήθηκε από ερευνητές του Smithsonian Institution (ΗΠΑ) για να εκτιμήσουν το μέγεθος των ηφαιστειακών εκρήξεων που συνέβησαν κατά το Ολόκαινο (<10.000 έτη) (Catalog of Active Volcanoes of the World). Κανένα ηφαίστειο δεν έχει δείκτη VEI 8, αν και τέσσερα ηφαίστεια, συμπεριλαμβανομένου του Tambora (1815), χαρακτηρίστηκαν με δείκτη 7.